نقش داوری‌های داخلی و بین‌المللی در تسهیل تجارت نفت و مشتقات نفتی و کاهش هزینه‌ها: مقایسه با کشورهای پیشرفته

مقدمه
تجارت نفت و مشتقات نفتی یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصاد جهانی است. این صنعت با چالش‌های فراوانی از جمله رقابت شدید، نوسانات قیمتی و اختلافات قراردادی مواجه است. به همین دلیل، داوری به عنوان یکی از مؤثرترین روش‌های حل اختلافات تجاری اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. این مقاله به بررسی نقش داوری‌های داخلی و بین‌المللی در تسهیل تجارت نفت و کاهش هزینه‌ها می‌پردازد و در پایان مقایسه‌ای با کشورهای پیشرفته انجام می‌شود.
اهمیت داوری در تجارت نفت
داوری یک روش غیرقضایی برای حل و فصل اختلافات است که دارای مزایای بسیاری از جمله سرعت، هزینه کمتر، و تخصص در مسائل خاص صنعت نفت می‌باشد. این روش می‌تواند به سرعت اختلافات مربوط به قراردادها، قیمت‌گذاری و مسائل زیست‌محیطی را حل کند، که این امر برای صنعت نفت بسیار حیاتی است.

قوانین و مقررات داوری در ایران
در ایران، قوانین و مقررات متعددی وجود دارند که به بحث داوری می‌پردازند و فرآیندهای مربوطه را تعیین می‌کنند:

• قانون داوری تجاری بین‌المللی ایران: این قانون به تنظیم مسائل مربوط به داوری‌های بین‌المللی می‌پردازد و نگاهی به مقررات بین‌المللی نظیر کنوانسیون نیویورک ۱۹۵۸ دارد.
• آیین دادرسی مدنی ایران: مقررات مربوط به داوری داخلی در این آیین‌نامه آمده است و روش‌ها و فرایندهای اجرای داوری را مشخص می‌سازد.
• نقش اتاق بازرگانی ایران: اتاق بازرگانی ایران نیز نقش مهمی در فرآیند داوری دارد و مقررات و آیین‌نامه‌های خاصی برای انجام داوری وضع کرده است.

داوری بین‌المللی و چارچوب‌های بین‌المللی
در سطح بین‌المللی، سازمان‌های متعددی وجود دارند که استانداردها و مقرراتی را برای داوری تعیین می‌کنند، از جمله:

• کنوانسیون نیویورک ۱۹۵۸: این کنوانسیون یکی از اساسی‌ترین اسناد در زمینه داوری بین‌المللی است که اجرای احکام داوری در کشورهای مختلف را تسهیل می‌کند.
• اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC): این سازمان با ارائه قوانین جامع و کارآمد، استانداردهای بالایی برای داوری‌های تجاری بین‌المللی تعیین کرده است.
• موسسه داوری لندن (LCIA): LCIA نیز یکی از نهادهای معتبر بین‌المللی است که مقررات خاصی برای داوری دارد و به حل و فصل اختلافات تجاری کمک می‌کند.

عوامل شکلی و ماهوی در داوری
داوری به دو بخش عمده تقسیم می‌شود: عوامل شکلی و عوامل ماهوی.

• عوامل شکلی: شامل نحوه انتخاب داوران، ساختار و روند جلسات داوری، مستندسازی و ارائه شواهد می‌باشد. در ایران و کشورهای پیشرفته، روش‌های متفاوتی برای اجرای این موارد وجود دارد. در کشورهای پیشرفته، شفافیت و استانداردهای بالا در روند انتخاب داوران و برگزاری جلسات داوری اهمیت زیادی دارد.
• عوامل ماهوی: شامل قوانین حاکم بر ماهیت دعوی، تفسیر و اجرای قراردادها، و انصاف و عدالت در تصمیم‌گیری می‌شود. در کشورهای پیشرفته، تأکید زیادی بر تطبیق با استانداردهای بین‌المللی و اصول عدالت وجود دارد، که این موضوع می‌تواند الگویی مناسب برای ایران باشد.
  تأثیر داوری بر کاهش هزینه‌ها و تسهیل تجارت
  استفاده از داوری می‌تواند هزینه‌های قابل توجهی را نسبت به روند قضایی سنتی کاهش دهد. فرآیند داوری معمولاً سریع‌تر و با هزینه‌های کمتری نسبت به دادرسی‌های قضایی سنتی انجام می‌شود. این امر به ویژه در تجارت پرشتاب نفت و مشتقات نفتی که نیازمند تصمیم‌گیری‌های سریع و کارآمد است، اهمیت دارد.

مقایسه با کشورهای پیشرفته
برای درک بهتر وضعیت داوری در ایران، لازم است آن را با کشورهای پیشرفته مقایسه کنیم:

• آمریکا: در آمریکا، داوری تجاری به طور گسترده‌ای پذیرفته شده و حمایت قانونی قوی‌ای از آن وجود دارد. نهادهای داوری مانند AAA (انجمن داوری آمریکا) از اصول شفافیت و بی‌طرفی بالا پیروی می‌کنند و فرآیندهای داوری سریع و کارآمدی ارائه می‌دهند.
• انگلستان: انگلستان به عنوان یکی از پیشروان داوری بین‌المللی شناخته می‌شود. LCIA در این کشور به دلیل استانداردهای بالای خود در مدیریت داوری‌های پیچیده، شهرت زیادی دارد. قوانین داوری در انگلستان حمایت قانونی قوی‌ای داشته و به انصاف و بی‌طرفی داوران توجه ویژه‌ای می‌شود.
• سوئیس: سوئیس نیز یکی از مراکز برجسته داوری بین‌المللی است. SCAI (انجمن داوری سوئیس) با ارائه چارچوب‌های قانونی مدون و کارآمد، به افزایش اعتماد و اطمینان در میان طرفین تجاری کمک می‌کند. سوئیس به دلیل نظام قضایی پایدار و بی‌طرف خود، محل جذابی برای داوری‌های تجاری بین‌المللی محسوب می‌شود.

دکتر جلیل حاجی حسینی – وکیل پایه یک دادگستری