چگونه  TDCS  نوروپلاستیسیته را فعال می‌کند؟

تا همین چند دهه پیش، باور عمومی بر این بود که مغز انسان پس از دوران کودکی، یک ساختار ثابت و غیرقابل تغییر است. این دیدگاه، هرگونه امید به بازیابی عملکرد مغزی پس از آسیب‌ها یا اختلالات را کمرنگ می‌کرد. اما علم نوروساینس، این افسانه را برای همیشه از بین برد. امروزه، ما می‌دانیم که مغز یک ارگان فوق‌العاده پویا و انعطاف‌پذیر است؛ ویژگی‌ای که با عنوان نوروپلاستیسیته شناخته می‌شود.

نوروپلاستیسیته به توانایی مغز برای سازماندهی مجدد خود از طریق تشکیل ارتباطات عصبی جدید اشاره دارد. این فرآیند، پایه و اساس یادگیری، حافظه و بازیابی عملکرد پس از آسیب‌های مغزی است. در مرکز ققنوس، ما از این اصل بنیادین برای طراحی درمان‌های پیشرفته استفاده می‌کنیم و در این میان، تحریک جریان مستقیم فراجمجمه‌ای (TDCS) به عنوان یک کاتالیزور قدرتمند، فرآیند نوروپلاستیسیته را سرعت می‌بخشد.

نوروپلاستیسیته در عمل: چگونه مغز خود را بازسازی می‌کند؟

برای درک بهتر نقش TDCS، ابتدا باید مکانیسم‌های نوروپلاستیسیته را بشناسیم. مغز ما از میلیون‌ها سلول عصبی یا نورون تشکیل شده است که از طریق اتصالات الکتروشیمیایی به نام سیناپس با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. نوروپلاستیسیته به دو شکل اصلی رخ می‌دهد:

پلاستیسیته سیناپسی: این نوع پلاستیسیته شامل تقویت یا تضعیف سیناپس‌های موجود است. قانون “هرچه بیشتر با هم شلیک کنند، بیشتر به هم متصل می‌شوند” (Cells that fire together, wire together) بهترین توصیف برای این فرآیند است. هرچه یک مسیر عصبی بیشتر استفاده شود، آن اتصال قوی‌تر می‌شود و ارتباطات جدیدی شکل می‌گیرد.

نوروژنز: این فرآیند به معنی تولید نورون‌های جدید در برخی نواحی مغز، مانند هیپوکامپ (مرکز حافظه)، است. اگرچه نوروژنز در بزرگسالی محدود است، اما تحقیقات نشان داده‌اند که می‌توان آن را با تمرینات و مداخلات خاص تحریک کرد.

اکنون سؤال اینجاست که TDCS چگونه این فرآیندهای طبیعی را تسهیل می‌کند؟ TDCS با اعمال یک جریان الکتریکی ضعیف، آستانه تحریک‌پذیری غشای نورون‌ها را تغییر می‌دهد. این تغییر به دو صورت اتفاق می‌افتد:

تحریک‌پذیری :(Anodal stimulation) الکترود مثبت (آنود) باعث افزایش تحریک‌پذیری نورون‌ها می‌شود. این حالت، نورون‌ها را به حالت “آماده به شلیک” می‌برد و آن‌ها را برای فعال شدن در پاسخ به محرک‌های بیرونی (مانند تمرینات شناختی یا حرکتی) آماده می‌کند.

مهار :(Cathodal stimulation) الکترود منفی (کاتد) باعث کاهش تحریک‌پذیری نورون‌ها می‌شود. این حالت می‌تواند فعالیت بیش از حد در نواحی خاصی از مغز (مانند نواحی مرتبط با ترس یا درد) را کاهش دهد.

با استفاده دقیق از این دو حالت، TDCS به ما این امکان را می‌دهد که فعالیت مغز را به شکلی هدفمند تعدیل کنیم. برای مثال، در درمان افسردگی، ما با استفاده از الکترود آنود، فعالیت قشر پیش‌پیشانی چپ که معمولاً در افراد افسرده کاهش یافته است، را افزایش می‌دهیم. این کار، به نورون‌های این ناحیه کمک می‌کند تا ارتباطات جدیدی بسازند و عملکرد خود را بهبود بخشند.

کاربردهای نوروپلاستیسیته با کمک TDCS در مرکز ققنوس

در مرکز ققنوس، ما از ترکیب TDCS با سایر روش‌های درمانی برای بهره‌برداری حداکثری از قابلیت نوروپلاستیسیته مغز استفاده می‌کنیم:

توانبخشی پس از سکته مغزی: پس از یک سکته مغزی، بخش‌هایی از مغز آسیب می‌بینند و عملکردهای خاصی مانند حرکت یا تکلم دچار اختلال می‌شوند. در این حالت، بخش‌های سالم مغز باید مسئولیت‌های نواحی آسیب‌دیده را بر عهده بگیرند. ما با استفاده از TDCS، نواحی سالم مغز را تحریک می‌کنیم تا ارتباطات جدیدی برای بازیابی عملکرد از دست رفته ایجاد کنند. این فرآیند، در ترکیب با فیزیوتراپی یا گفتاردرمانی، نتایج خیره‌کننده‌ای دارد.

بهبود حافظه و یادگیری: در فرآیند یادگیری، نورون‌ها برای تشکیل حافظه با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. TDCS با افزایش تحریک‌پذیری در نواحی مرتبط با حافظه، مانند قشر پیش‌پیشانی، به مغز کمک می‌کند تا اطلاعات جدید را بهتر کدگذاری و ذخیره کند. این روش به ویژه برای دانشجویان و افرادی که به دنبال بهبود مهارت‌های یادگیری خود هستند، بسیار مؤثر است.

درمان اعتیاد: اعتیاد باعث تغییرات ساختاری و عملکردی در مدارهای پاداش مغز می‌شود. با استفاده از TDCS، می‌توان فعالیت نواحی مرتبط با هوس و میل را کاهش داد و به مغز کمک کرد تا الگوهای رفتاری سالم‌تری را جایگزین کند. این تغییرات پلاستیک، به بیماران کمک می‌کند تا در مسیر بهبودی ثابت قدم باشند.

چشم‌انداز آینده: فراتر از درمان

نوروپلاستیسیته و ابزارهایی مانند TDCS تنها به درمان بیماری‌ها محدود نمی‌شوند. آن‌ها به ما این فرصت را می‌دهند که توانایی‌های بالقوه مغز را کشف کنیم. در آینده، می‌توان از این تکنولوژی‌ها برای بهبود عملکرد شناختی در افراد سالم، افزایش خلاقیت و حتی تقویت مهارت‌های اجتماعی استفاده کرد.

در مرکز ققنوس، ما بر این باوریم که درک و استفاده از نوروپلاستیسیته، کلید آینده سلامت روان و توانمندی‌های انسانی است. با هر جلسه درمانی، ما نه تنها به بیماران کمک می‌کنیم تا از بیماری‌ها رهایی یابند، بلکه به مغز آن‌ها این فرصت را می‌دهیم که دوباره خود را بسازد و به بهترین نسخه از خود تبدیل شود.

نویسنده : دکتر الهام اسمعیل‌نژاد، نوروتراپیست و روانشناس