چرا نوجوانان به رفتارهای پرخطر گرایش پیدا می‌کنند؟ عوامل روانی و اجتماعی

🔹 مقدمه

رفتارهای پرخطر در نوجوانان، از جمله مصرف سیگار، مواد مخدر، روابط پرخطر و ولگردی، یکی از چالش‌های جدی والدین و مدرسه‌هاست. اما این رفتارها همیشه نتیجه “شیطنت نوجوانانه” نیست؛ اغلب ریشه در عوامل روانی و اجتماعی دارد که اگر شناسایی نشوند، می‌تواند سلامت روان و آینده نوجوان را تهدید کند.

⸻

🔹 مثال واقعی

یک مادر از غرب تهران تعریف می‌کند:

“پسرم اخیراً دوستان جدیدی پیدا کرده که سیگار می‌کشند و گاهی شب‌ها دیر به خانه می‌آید. نمی‌دانم چرا به این رفتارها گرایش پیدا کرده است…”

این مثال نشان می‌دهد که نوجوانان معمولاً تحت تأثیر محیط، فشار همسالان و استرس‌های درونی به سمت رفتارهای پرخطر می‌روند.

⸻

🔹 آمار و پژوهش‌های جدید

•پژوهش دانشگاه تهران، ۱۴۰۳ روی ۱۲۰۰ نوجوان:

•۲۵٪ دست‌کم یک رفتار پرخطر (سیگار، مواد، قمار یا روابط پرخطر) داشته‌اند.

•میزان گرایش پسران (۳۰٪) بیشتر از دختران (۲۰٪) بوده است.

•بررسی‌های بین‌المللی نشان می‌دهد نوجوانانی که استرس شدید، اضطراب یا افسردگی دارند، ۲ تا ۳ برابر بیشتر احتمال گرایش به رفتارهای پرخطر دارند.

⸻

🔹 عوامل روانشناختی و اجتماعی

1.ویژگی‌های شخصیتی: impulsivity (عدم کنترل تکانه)، ضعف خودکنترلی، هیجانات شدید

2.فشار همسالان و تاثیر دوستان: نوجوانان بیشتر تحت تأثیر دوستان نزدیک قرار می‌گیرند

3.کمبود حمایت عاطفی خانواده: نوجوانی که احساس تنهایی یا بی‌توجهی می‌کند، ممکن است به گروه‌های پرخطر جذب شود

4.استرس تحصیلی یا شکست‌های اجتماعی: فرار از فشار و اضطراب با رفتارهای هیجانی

⸻

🔹 پیامدهای روانشناختی و رفتاری

•افزایش خطر اعتیاد و اختلالات رفتاری

•افت تحصیلی و کاهش تمرکز

•بروز مشکلات ارتباطی و اجتماعی

•افزایش اضطراب، افسردگی و رفتارهای خودآسیب‌رسان

⸻

🔹 راهکارهای علمی و عملی

✅ گفت‌وگو و شنیدن بدون قضاوت: والدین با نوجوان خود صادقانه صحبت کنند

✅ ایجاد حس تعلق و حمایت عاطفی: نوجوان حس کند که در خانواده دیده و شنیده می‌شود

✅ تقویت مهارت‌های خودکنترلی و مدیریت هیجان: آموزش CBT یا کارگاه‌های مهارت‌های زندگی

✅ فعالیت‌های جایگزین سالم: ورزش، هنر، گروه‌های اجتماعی مثبت

✅ مراجعه به متخصص: در صورت ادامه رفتار پرخطر، مشاوره روانشناختی و درمان رفتاری

⸻

🔹 جمع‌بندی

رفتارهای پرخطر در نوجوانان معمولاً ناشی از ترکیبی از عوامل روانشناختی و اجتماعی هستند و نیاز به شناسایی و مدیریت دقیق دارند. خانواده و مدرسه با حمایت عاطفی، مهارت‌آموزی و نظارت هوشمندانه می‌توانند مسیر نوجوان را به سمت سلامت روان و رشد مثبت هدایت کنند.

⸻

✍️ دکتر زهره دهقان چناری

مدرس دانشگاه، روانشناس و متخصص در حوزه سلامت روان و اعتیاد های رفتاری نوجوان