مسئولیت یا فشار اجتماعی؟ بازخوانی نقش زن در زندگی مدرن
مقدمه
زن مدرن امروز بیش از هر زمان دیگری با نقشها و انتظارات متعدد روبهروست:
همسر، مادر، شاغل، دانشجو، مراقب والدین سالخورده و گاهی حتی نانآور اصلی خانواده.
سؤال اصلی اینجاست: کدامیک از این نقشها مسئولیت واقعی است و کدامیک فشار اجتماعی تحمیلشده؟
روانشناسی میتواند به ما کمک کند تا میان این دو تمایز قائل شویم و زن بتواند با آرامش و آگاهی مسیر خود را انتخاب کند.
⸻
نگاهی علمی به مفهوم نقش
در نظریه نقشهای اجتماعی، هر فرد مجموعهای از انتظارات و وظایف دارد که جامعه بر اساس جنسیت، فرهنگ و شرایط به او تحمیل میکند.
• مسئولیت واقعی: وظایفی که بر پایه انتخاب، توافق و رشد شخصی شکل میگیرند (مثلاً تربیت فرزند برای مادری که با میل انتخاب کرده است).
• فشار اجتماعی: وظایفی که ناشی از هنجارهای تحمیلی، مقایسه اجتماعی یا ترس از قضاوت دیگران هستند (مثلاً الزام به انجام کامل کارهای خانه به تنهایی).
⸻
فشار اجتماعی بر زنان در دنیای مدرن
1. کمالگرایی اجتماعی: انتظار اینکه زن هم شاغل موفق باشد، هم مادر ایدهآل و هم همسر بینقص.
2. بار عاطفی نامرئی: زنان غالباً مسئول حفظ آرامش خانواده تلقی میشوند، حتی به قیمت فرسودگی روانی خودشان.
3. دوگانگی فرهنگی: زن مدرن میان سنت و مدرنیته در حال کشمکش است؛ اگر بیشتر به خانواده بپردازد، به عقبماندگی متهم میشود و اگر به شغل و پیشرفت توجه کند، به بیتوجهی.
⸻
پیامدهای روانی فشار اجتماعی
پژوهشها نشان میدهند زنانی که درگیر نقشهای تحمیلی هستند، بیشتر در معرض:
• اضطراب مزمن
• افسردگی
• احساس گناه
• کاهش عزتنفس
• فرسودگی شغلی و خانوادگی
قرار میگیرند.
⸻
راهکارهای روانشناختی و عملی
1. بازتعریف مسئولیتها: فهرستی از وظایف روزانه تهیه کنید و مشخص کنید کدام را از روی انتخاب و کدام را صرفاً از ترس قضاوت انجام میدهید.
2. مرزبندی سالم: با خانواده و همکاران درباره حدود توان و نقشهای واقعی خود شفاف باشید.
3. تقسیم بار مسئولیت: مسئولیتهای خانه و مراقبتی را باید با همسر و دیگر اعضای خانواده بهاشتراک گذاشت.
4. درمان شناختی–رفتاری (CBT): برای تغییر افکار تحمیلی مثل «باید همیشه همه را راضی نگه دارم» به افکار سالمتر.
5. حمایت اجتماعی: ارتباط با گروههای حمایتی زنان یا جلسات گروهدرمانی برای کاهش احساس تنهایی.
6. خودمراقبتی: اختصاص زمان روزانه برای فعالیتی که فقط به خودتان تعلق دارد (ورزش، مطالعه، هنر).
⸻
جمعبندی الهامبخش
زندگی مدرن زنان پر از فرصت و در عین حال آکنده از فشارهای اجتماعی است. تفاوت مهم در این است که مسئولیت انتخاب میشود، اما فشار تحمیل میشود.
زنان با آگاهی، جرأتورزی و مرزبندی میتوانند فشارها را کنار بزنند و مسئولیتهای واقعی خود را با رضایت و قدرت به عهده بگیرند.
⸻
✍️
دکتر زهره دهقان چناری
روانشناس و متخصص در حوزه سلامت روان و توانمندسازی زنان
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.